穆圣说:“人们啊!我给你们留下了两件法宝,只要你们紧紧抓住这两件法宝,你们就不会迷误,这两件法宝是:安拉的天经和我的后裔。” (《铁尔米兹圣训集》,1078页,圣训3811)
伊玛目侯赛因的尔巴因
伊玛目侯赛因殉道者以后第四十天就是伊玛目侯赛因的尔巴因,那天什叶派穆斯林希望到卡尔巴拉。
每年什叶派穆斯林徒步走到卡尔巴拉。我们叫它尔巴因徒步走
四十日是伊玛目侯赛因殉难四十日周年纪念日。这一天的到来为我们更好的认识和思考伊玛目侯赛因发
起的这一伟大起义的崇高理想与目标提供了机会。一般来说,历史事件随着时间的流逝其重要性和价值会随之逐渐消逝,然而伊玛姆侯赛因为了争取自由为消灭压迫而发起的起义,虽然已过去了许多个世纪,但其历史事件对人们的影响仍然有增无减。尽管在阿舒拉事件中有无数的英雄与勇士倒下了,但是这场不受时间、地域、民族限制的起义运动在整个历史长河中,就像一轮散发着灿烂夺目光芒的公正之日,照亮世界每一个角落。印度独立运动领导人甘地为了向有着多种族与宗教信仰的印度人民传达讯息,他指出,战胜欺压与不义的唯一途径就是追随伊玛目侯赛因的脚步。他就此说道:â我并没有为印度人民带来新鲜东西,只带来了我学习和研究卡尔巴拉英烈们生活历史所获得的结果与启迪。我对印度人民说,如果我们要想拯救印度,必须沿着伊玛目侯赛因所走过的道路前进。â
像四十日这样的日子为了我们学习和重温伊玛目侯赛因永垂不朽的起义历史提供了一个机会。值此伊玛目侯赛因殉难四十日周年纪念日之际,我们向全世界穆斯林致以最诚挚的慰问和深切的哀悼。在今天这一时间的节目中让我们一起重温卡尔巴拉起义事件,希望我们的节目内容能够赢得听众朋友的喜爱。
在伊玛目侯赛因殉难后,他的追随者们、其家属以及阿舒拉事件的幸存者们便被俘虏了。这支俘虏队伍中的领头人就是伊玛目侯赛因的妹妹ââ宰娜布。据历史学家们记载,叶齐德军队的指挥官欧玛尔·赛阿德最初将所有烈士的头颅都送到库法总督伊本·齐亚德那里,11日傍晚俘虏队伍朝着库法方向前进。据传述,那些烈士们的尸体三天以来一直放置在卡尔巴拉炽热的大地上。直到白尼·阿萨德部族赶到卡尔巴拉。他们举行聚礼,并将烈士们的遗体埋葬。俘虏队伍朝着库法的方向前行,然后抵达沙姆。赛义德·本·塔伍斯在《拉胡夫》一书中写道:â欧玛尔·萨阿德将幸存者们和伊玛目侯赛因的家属从卡尔巴拉迁往库法。妇女们骑着骆驼,骆驼身上披挂着一小块的毯子。这些骆驼身上既没有乘舆,也没有遮阳的棚,俘虏队伍大多由妇女和儿童组成。伊玛目赛贾德和伊玛目哈桑的两个孩子在男俘的队伍中。俘虏队伍抵达了库法市由此也揭开了阿舒拉起义的新篇章。
宰娜布由于遭受了巨大的痛苦与打击,她的身体状况越发憔悴。但是在库法,宰娜布英勇无畏、舍生忘死的精神为针对倭玛叶残暴政权掀起另一场运动创造了条件。
巴什尔·本·哈布姆·阿萨迪说道:â那天,伊玛目阿里的女儿ââ宰娜布吸引了众人的目光。以主起誓,我从未看到过像她那样优秀出色的女性。她口才出众,善于雄辩。好像演说是从她父亲伊玛目阿里学来的。â
宰娜布在库法人面前,说他们是如何破坏盟约以及粉碎了倭玛叶家属表面取胜的假象。宰娜布以坚决果断而又有说服力的讲话感动了他们,并让他们醒悟和落泪。当他们进入库法后,库法人都出来观看,当他们看到伊玛目候赛因的头颅沾满了鲜血和尘土,被高高举在矛头上,看到满身灰尘的妇女和儿童,无不感到痛心疾首,他们大声诅咒叶齐德和他的走狗们竟敢杀害先知的后裔。还有一些人向被叶齐德军队俘虏的妇女儿童递去了椰枣和饼。此时,宰娜布在演讲中大声对库法人说:â库法人啊!我们不需要你们的施舍,奇怪啊!你们的男人杀害我们的男人和儿童,你们的妇女却为我们而哭泣,向我们施舍。你们当知道,在后世复生时,真主将在我们和你们之间进行公正的判决。â 宰娜布接着说:â你们应该哭泣,你们应多哭而少笑,因为你们所犯的罪恶永远得到不饶恕,杀害真主使者的后代是何等的大罪啊!先知曾说过,哈桑和候赛因是后世乐园中青年人的表帅。â 随后宰娜布诵读了这首诗歌:â先知将询问你们,为何如此残酷无情,竟然杀害我的后裔!俘虏我的后裔!你们将如何做出回答?â
宰娜布义正词严的演讲感动并改变了库法人民,同时也使人们认清了叶齐德和伊本·齐亚德的罪恶面目,因此库法人无不对他们感到愤怒和厌恶,从而在库法引发了â塔瓦宾â(意为忏悔者们)起义。
宰娜布与伊玛目赛贾德在沙姆的演讲,而这些演讲一直延续到叶齐德的统治中心。正是该问题导致叶齐德对人民的觉醒感到害怕和惶恐不安,并下令让俘虏队伍返回麦地那。有些传述指,幸存者是在同年伊玛目侯因殉难日四十日那天在卡尔巴拉炽热的大地发动起义,也有传述称,该起义是在阿舒拉事件发生后一年的四十日。伊玛目侯赛因的后裔和其他烈士家属向卡尔拉前进。重温历史,这些英烈的事迹令人感动和痛心。每个人都在烈士们的墓前伤心的哭泣,整个卡尔巴拉沉浸在无比的悲痛之中。因此,首次隆重的哀悼活动在这些伟大的英烈的墓前举行。
â向你致敬,啊!侯赛因,向你和那些在你的道路上献身的纯洁的人们致敬。â
在卡尔巴拉事件后,倭玛叶家族以各种宣传手段试图将自己的反对者歪曲成为夺权而发动暴动的暴乱之徒。他们以散布谎言来妄图掩盖卡尔巴拉事件的真相。但是,就在卡尔巴拉事件后的头几天,他们的努力彻底失败了。因为,伊玛目侯赛因起义具有伊玛目赛贾德和宰娜布所传达的明智的、划时代的讯息。这两位伟人事实上证实了伊玛目侯赛因崇高目标的伟大之路,揭露了穆阿维叶的邪恶本质。这些伟人为在卡尔巴拉事件后发生的伟大运动铺平了道路。â塔瓦宾â起义、麦地那人民起义、伊拉克萨加菲起义等所有起义运动都是源自卡尔巴拉这一悲壮史诗。社会中掀起的觉醒浪潮表明伊玛目侯赛因起义运动所产生的深远影响。是的,伊玛目侯赛因于伊历61年的起义超出了时间与地域的概念,无论是过去,还是现在,还是将来都产生着积极影响。它就象一盏明灯,在整个历史上指引着那些与压迫和侵略展开斗争的运动和革命的方向。解放人类摆脱暴虐统治,建立公正的世界是伊玛目侯赛因起义的宏伟目标。
伊玛目侯赛因认为,社会出现腐败是由违背宗教教导和不接受真主统治造成的。伊玛目侯赛因为人类所传达的讯息正是众先知和宗教伟人所传达的讯息。伊玛目侯赛因用明确的话语将人类幸福之路置于真主引导的道路上,并始终坚持自由、公正等人类原则。正是鉴于这一原因,伊玛目侯赛因起义在过去数世纪后的今天对人类社会仍产生着积极而深刻的影响。穆斯林思想家阿拉梅穆罕默德·哈桑·沙赫塔博士说:â如果有人问我,侯赛因·本·阿里在东方能够找到还是在西方,我会说,你们会在人们的心中寻找到伊玛目侯赛因。â
毫无疑问,真主的旨意是将世界变成纯洁和具有美德的人的居所。当事物朝着与这一崇高目标相反的方向前进的时候,信仰真主和追求真理的人就会起来反抗,为将人类从愚昧无知、腐败堕落的桎梏中解救出来,不惜奉献自己的生命。因此,伊玛目侯赛因之路将永远在历史中长存。
متن زیارت اربعین در روایات
ثواب زيارت اربعین،
زیارت به روايت صفوان جمّال،
متن زیارت در کتاب "الاقبال"،
و زيارت جابر بن عبد اللّه انصارى
بسم الله الرحمن الرحیم
زيارت امام حسين عليه السلام در اربعين [۱]
ثواب زيارت
المزار للمفيد :
رُوِيَ عَن أبي مُحَمَّدٍ الحَسَنِ بنِ عَلِيٍّ [العَسكَرِيِّ] عليه السلام أنَّهُ قالَ : عَلاماتُ المُؤمِنِ خَمسٌ : صَلاةُ الإِحدى وَالخَمسينَ ، وزِيارَةُ الأَربَعينَ ، وَالتَّخَتُّمُ فِي اليَمينِ ، وتَعفيرُ الجَبينِ ، وَالجَهرُ بِبِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ . [۲]
المزار ، مفيد :از امام حسن عسكرى عليه السلام روايت شده است كه فرمود : «نشانه هاى مؤمن ، پنج چيز است : پنجاه و يك ركعت نماز [ گزاردن در شبانه روز ] ، زيارت اربعين ، انگشتر به دست راست كردن ، پيشانى بر خاك نهادن ، و بلند گفتنِ بسم اللّه الرحمن الرحيم» .
زيارت امام عليه السلام در روز اربعين
۱. به روايت صفوان جمّال
تهذيب الأحكام عن صفوان بن مهران الجمّال
:قالَ لي مَولايَ الصّادِقُ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِ في زِيارَةِ الأَربَعينَ : تَزورُ عِندَ ارتِفاعِ النَّهارِ وتَقولُ :
السَّلامُ عَلى وَلِيِّ اللّهِ وحَبيبِهِ ، السَّلامُ عَلى خَليلِ اللّهِ ونَجيبِهِ ، السَّلامُ عَلى صَفِيِّ اللّهِ وَابنِ صَفِيِّهِ ، السَّلامُ عَلَى الحُسَينِ المَظلومِ الشَّهيدِ ، السَّلامُ عَلى أسيرِ الكُرُباتِ وقَتيلِ العَبَراتِ .
تهذيب الأحكامـ به نقل از صفوان بن مِهران جمّال ـ: مولايم امام صادق ـ كه درودهاى خدا بر او باد ـ ، در باره زيارت اربعين فرمود : «هنگام بالا آمدن روز ، به زيارت مى روى و مى گويى :
سلام بر ولىّ خدا و حبيب او ! سلام بر خليل خدا و نجيب او ! سلام بر برگزيده خدا و فرزندِ برگزيده او ! سلام بر حسين مظلومِ شهيد ! سلام بر اسير غم هاى جانكاه و كُشته اشك ها !
اللّهُمَّ إنّي أشهَدُ أنَّهُ وَلِيُّكَ وَابنُ وَلِيِّكَ ، وصَفِيُّكَ وَابنُ صَفِيِّكَ ، الفائِزُ بِكَرامَتِكَ ، أكرَمتَهُ بِالشَّهادَةِ وحَبَوتَهُ [۳] بِالسَّعادَةِ وَاجتَبَيتَهُ بِطيبِ الوِلادَةِ ، وجَعَلتَهُ سَيِّدا مِنَ السّادَةِ وقائِدا مِنَ القادَةِ وذائِدا [۴] مِنَ الذّادَةِ ، وأعطَيتَهُ مَواريثَ الأَنبِياءِ ، وجَعَلتَهُ حُجَّةً عَلى خَلقِكَ مِنَ الأَوصِياءِ ، فَأَعذَرَ فِي الدُّعاءِ ، ومَنَحَ النُّصحَ وبَذَلَ مُهجَتَهُ فيكَ لِيَستَنقِذَ عِبادَكَ مِنَ الجَهالَةِ وحَيرَةِ الضَّلالَةِ .
خدايا ! من گواهى مى دهم كه او ، ولىّ تو و فرزند ولىّ توست . برگزيده تو و فرزندِ برگزيده توست و به كرامتت ، دست يافته است . او را با شهادت ، بزرگ داشتى و سعادت را به او بخشيدى . او را به پاكىِ ولادت ، برگزيدى و سَرورى از سَروران و رهبرى از رهبران و مدافعى از مدافعان قرار دادى . ميراث پيامبران را به او بخشيدى و او را حجّتى از اوصيا بر خلقت قرار دادى ، و او نيز در دعوت ، جاى عذرى باقى ننهاد و خيرخواهى اش را عرضه داشت و خونش را به خاطر تو بذل كرد تا بندگانت را از جهالت و سرگردانىِ گم راهى ، بيرون آورد .
وقَد تَوازَرَ عَلَيهِ مَن غَرَّتهُ الدُّنيا وباعَ حَظَّهُ بِالأَرذَلِ الأَدنى ، وشَرى آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الأَوكَسِ [۵] ، وتَغَطرَسَ [۶] وتَرَدّى في هَواهُ [۷] ، وأسخَطَ نَبِيَّكَ وأطاعَ مِن عِبادِكَ أهلَ الشِّقاقِ وَالنِّفاقِ وحَمَلَةَ الأَوزارِ المُستَوجِبينَ النّارَ ، فَجاهَدَهُم فيكَ صابِرا مُحتَسِبا ، حَتّى سُفِكَ في طاعَتِكَ دَمُهُ وَاستُبيحَ حَريمُهُ ، اللّهُمَّ فَالعَنهُم لَعنا وَبيلاً وعَذِّبهُم عَذابا أليما [۸] .
و فريفتگان دنيا و آنان كه نصيب خود را به پست ترين و فروترين چيزها ، و آخرت خود را به پايين ترين قيمت فروختند و كبر ورزيدند و در هوس خويش ، سقوط كردند و پيامبرت را خشمگين ساختند و از ميان بندگانت ، از منافقان تفرقه افكن و بر دوش كِشندگان گناه و مستحقّ آتش ، پيروى كردند ، بر ضدّ او ، پشت به پشت هم دادند ، و او نيز به خاطر تو و شكيبانه و براى جلب رضاى تو ، با آنان جهاد كرد تا آن كه خونش در راه اطاعت تو ريخته گشت و حريمش حلال شمرده شد . خدايا ! براى آنان ، لعنتى سخت و عذابى دردناك ، قرار داده . [۹]
السَّلامُ عَلَيكَ يَابنَ رَسولِ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يَابنَ سَيِّدِ الأَوصِياءِ ، أشهَدُ أنَّكَ أمينُ اللّهِ وَابنُ أمينِهِ ، عِشتَ سَعيدا ومَضَيتَ حَميدا ومِتَّ فَقيدا مَظلوما شَهيدا ، وأشهَدُ أنَّ اللّهَ مُنجِزٌ ما وَعَدَكَ ومُهلِكٌ مَن خَذَلَكَ ومُعَذِّبٌ مَن قَتَلَكَ ، وأشهَدُ أنَّكَ وَفَيتَ بِعَهدِ اللّهِ وجاهَدتَ في سَبيلِهِ حَتّى أتاكَ اليَقينُ ، فَلَعَنَ اللّهُ مَن قَتَلَكَ ، ولَعَنَ اللّهُ مَن ظَلَمَكَ ، ولَعَنَ اللّهُ اُمَّةً سَمِعَت بِذلِكَ فَرَضِيَت بِهِ .
سلام بر تو ، اى فرزند پيامبر خدا ! سلام بر تو ، اى فرزند سَرور اوصيا ! گواهى مى دهم كه تو ، امين خدا و فرزند امين اويى ، با سعادت زيستى و ستوده ، در گذشتى و مظلومانه ، از دست رفتى و شهيد گشتى . گواهى مى دهم كه خداوند ، آنچه را به تو وعده داده ، محقّق مى سازد و آن كه تو را وا مى نهد ، هلاك مى گرداند و هر كس را كه تو را كُشت ، عذاب مى كند . گواهى مى دهم كه تو به پيمان خدا ، وفا نمودى و در راهش جهاد كردى تا اَجَلت در رسيد . خداوند ، لعنت كند كسى را كه تو را كُشت ! خداوند ، لعنت كند كسى را كه به تو ستم كرد ! خداوند ، لعنت كند كسانى را كه اين را شنيدند و به آن ، راضى شدند !
اللّهُمَّ إنّي اُشهِدُكَ أنّي وَلِيٌّ لِمَن والاهُ وعَدُوٌّ لِمَن عاداهُ ، بِأَبي أنتَ واُمّي يَابنَ رَسولِ اللّهِ ، أشهَدُ أنَّكَ كُنتَ نورا فِي الأَصلابِ الشّامِخَةِ وَالأَرحامِ الطّاهِرَةِ ، لَم تُنَجِّسكَ الجاهِلِيَّةُ بِأَنجاسِها ولَم تُلبِسكَ المُدلَهِمّاتِ [۱۰] مِن ثِيابِها ، وأشهَدُ أنَّكَ مِن دَعائِمِ الدّينِ وأركانِ المُسلِمينَ ومَعقِلِ المُؤمِنينَ ، وأشهَدُ أنَّكَ الإِمامُ البَرُّ التَّقِيُّ الرَّضِيُّ الزَّكِيُّ الهادِي المَهدِيُّ ، وأشهَدُ أنَّ الأَئِمَّةَ مِن وُلدِكَ كَلِمَةُ التَّقوى وأعلامُ الهُدى وَالعُروَةُ الوُثقى وَالحُجَّةُ عَلى أهلِ الدُّنيا ، وأشهَدُ أنّي بِكُم مُؤمِنٌ وبِإِيابِكُم موقِنٌ ، بِشَرائِعِ ديني وخَواتيمِ عَمَلي ، وقَلبي لِقَلبِكُم سِلمٌ وأمري لِأَمرِكُم مُتَّبِعٌ ونُصرَتي لَكُم مُعَدَّةٌ ، حَتّى يَأذَنَ اللّهُ لَكُم ، فَمَعَكُم مَعَكُم لا مَعَ عَدُوِّكُم ، صَلَواتُ اللّهِ عَلَيكُم وعَلى أرواحِكُم وأجسادِكُم وشاهِدِكُم وغائِبِكُم وظاهِرِكُم وباطِنِكُم ، آمينَ رَبَّ العالَمينَ .
خدايا ! تو را گواه مى گيرم كه هر كه او را دوست مى دارد ، دوست مى دارم و هر كه او را دشمن مى دارد ، دشمن مى دارم . پدر و مادرم فدايت باد ، اى فرزند پيامبر خدا ! گواهى مى دهم كه تو ، نورى در پشت هاى والا و زِهدان هاى پاك بودى . جاهليت ،
تو را به پليدى هايش نيالود و جامه هاى چركينش را به تو نپوشاند . گواهى مى دهم كه تو ، از استوانه هاى دين و ستون هاى مسلمانان و قلعه مؤمنان هستى . گواهى مى دهم كه تو ، امامِ نيكوكار پرهيزگار ، پسنديده ، پاك ، راه نما و ره يافته هستى . گواهى مى دهم كه امامان از نسل تو ، واژه هاى پرهيزگارى ، نشانه هاى هدايت ، ريسمان استوار و حجّت بر اهل دنيا هستند . گواهى مى دهم كه من ، به شما ايمان دارم و به بازگشت شما ، باور دارم ، با همه اعتقادم و تا فرجام كارم . دلم در برابر دل شما ، تسليم است و كارم ، در پىِ كار شماست و يارى ام ، براى شما آماده است ، تا خداوند به شما اذن دهد . من با شما هستم ، نه با دشمنان شما . درودهاى خدا بر شما ، بر روح ها و پيكرهايتان ، بر حاضر و غايبتان ، و بر آشكار و نهانتان ! آمين ، اى پروردگارِ جهانيان !
وتُصَلّي رَكعَتَينِ ، وتَدعو بِما أحبَبتَ وتَنصَرِفُ . [۱۱]
و دو ركعت نماز مى خوانى و هر دعايى كه دوست داشتى ، مى كنى و باز مى گردى ».
متن زیارت در کتاب "الاقبال"،
۲. الإقبال :
وَجَدتُ لِهذِهِ الزِّيارَةِ وَداعا يَختَصُّ بِها ، وهُوَ أن تَقِفَ قُدّامَ الضَّريحِ وتَقولَ :
الإقبال :براى اين زيارت (اربعين) ، وداعى مخصوص آن يافتم ، و آن ، اين است كه پيشِ روى ضريح مى ايستى و مى گويى :
السَّلامُ عَلَيكَ يَابنَ رَسولِ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يَابنَ عَلِيٍّ المُرتَضى وَصِيِّ رَسولِ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يَابنَ فاطِمَةَ الزَّهراءِ سَيِّدَةِ نِساءِ العالَمينَ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا وارِثَ الحَسَنِ الزَّكِيِّ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا حُجَّةَ اللّهِ في أرضِهِ وشاهِدَهُ عَلى خَلقِهِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا أبا عَبدِ اللّهِ الشَّهيدَ . السَّلامُ عَلَيكَ يا مَولايَ وَابنَ مَولايَ ، أشهَدُ أنَّكَ أقَمتَ الصَّلاةَ وآتَيتَ الزَّكاةَ ، وأمَرتَ بِالمَعروفِ ونَهَيتَ عَنِ المُنكَرِ ، وجاهَدتَ في سَبيلِ اللّهِ حَتّى أتاكَ اليَقينُ ، أشهَدُ أنَّكَ عَلى بَيِّنَةٍ مِن رَبِّكَ .
سلام بر تو ، اى فرزند پيامبر خدا ! سلام بر تو ، اى فرزند علىّ مرتضى ، وصىّ پيامبر خدا ! سلام بر تو ، اى فرزند فاطمه زهرا ، سَرور زنان جهانيان ! سلام بر تو ، اى وارث حَسن پاك ! سلام بر تو ، اى حجّت خدا در زمينش و گواه او بر خلقش ! سلام بر تو ، اى ابا عبد اللّه شهيد ! سلام بر تو ، اى مولاى من و فرزند مولاى من ! گواهى مى دهم كه نماز خواندى و زكات دادى و امر به معروف و نهى از منكر نمودى و در راه خدا ، جهاد كردى تا اَجَلت در رسيد . گواهى مى دهم كه تو ، بر دليلى آشكار از جانب خدايت هستى .
أتَيتُكَ ـ يا مَولايَ ـ زائِرا وافِدا راغِبا مُقِرّا لَكَ بِالذُّنوبِ ، هارِبا إلَيكَ مِنَ الخَطايا ، لِتَشفَعَ لي عِندَ رَبِّكَ ، يَابنَ رَسولِ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيكَ حَيّا ومَيِّتا ، فَإِنَّ لَكَ عِندَ اللّهِ مَقاما مَعلوما وشَفاعَةً مَقبولَةً ، لَعَنَ اللّهُ مَن ظَلَمَكَ ، ولَعَنَ اللّهُ مَن حَرَمَكَ وغَصَبَ حَقَّكَ ، لَعَنَ اللّهُ مَن قَتَلَكَ ، ولَعَنَ اللّهُ مَن خَذَلَكَ ، ولَعَنَ اللّهُ مَن دَعَوتَهُ[۱۲] فَلَم يُجِبكَ ولَم يُعِنكَ ، ولَعَنَ اللّهُ مَن مَنَعَكَ مِن حَرَمِ اللّهِ وحَرَمِ رَسولِهِ وحَرَمِ أبيكَ وأخيكَ ، ولَعَنَ اللّهُ مَن مَنَعَكَ مِن شُربِ ماءِ الفُراتِ ، لَعنا كَثيرا يَتبَعُ بَعضُها بَعضا . «اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَـوَ تِ وَ الْأَرْضِ عَالِمَ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ أَنتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِيمَا كَانُواْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ» [۱۳] ، «وَ سَيَعْلَمُ الَّذِينَ ظَـلَمُواْ أَىَّ مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ» [۱۴] ، اللّهُمَّ لا تَجعَلهُ آخِرَ العَهدِ مِن زِيارَتِهِ وَارزُقنيهِ أبَدا ما بَقيتُ وحَييتُ يا رَبِّ ، وإن مِتُّ فَاحشُرني في زُمرَتِهِ يا أرحَمَ الرّاحِمينَ .
اى مولاى من ! با رغبت و اقرار به گناهانم نزد تو ، به زيارت و مهمانى آمده ام . از گناهانم گريخته ام تا نزد خدايت ، مرا شفاعت كنى . اى فرزند پيامبر خدا ! خدا بر زنده و درگذشته تو ، درود فرستد كه تو نزد خدا ، جايگاهى معلوم و شفاعتى مقبول دارى . خداوند ، لعنت كند كسى را كه به تو ستم كرد ! خداوند ، لعنت كند كسى را كه تو را محروم و حقّت را غصب كرد ! خداوند ، لعنت كند كسى را كه تو را كُشت ! خداوند ، لعنت كند كسى را كه تو را وا نهاد ! خداوند ، لعنت كند كسى را كه او را فرا خواندى ، امّا تو را پاسخ نداد و يارى ات نكرد . خداوند ، لعنت كند كسى را كه تو را از حرم خدا (مكّه) و حرم پيامبرش (مدينه) و حرم پدر و برادرت (كوفه) منع كرد ! خداوند ، لعنت كند كسى را كه تو را از نوشيدن آب فرات ، باز داشت ؛ لعنتى فراوان و پى در پى . « خدايا ! آفريدگارِ آسمان ها و زمين ، داناى نهان و آشكار ! تو ميان بندگانت در اختلاف هايشان ، حكم مى رانى » ، « و ستمكاران ، به زودى خواهند دانست كه به كجا بازمى گردند » .
خدايا ! اين را آخرين زيارت من از ايشان ، قرار مده و تا هميشه بودنم و زنده ماندنم ، روزى ام ساز ـ پروردگارا ـ ، و اگر مُردم ، مرا در گروه او محشور كن ، اى مهربان ترينِ مهربانان !
وأمّا زِيارَةُ العَبّاسِ ابنِ مَولانا أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام وزِيارَةُ الشُّهَداءِ مَعَ مَولانَا الحُسَينِ عليه السلام ، فَتَزورُهُم في هذَا اليَومِ بِما قَدَّمناهُ مِن زِيارَتِهِم في يَومِ عاشوراءَ ، وإن شاءَ بِغَيرِها مِن زِياراتِهِمُ المَنقولَةِ عَنِ الأَصفِياء [۱۵] .
و امّا زيارت عبّاس فرزند مولايمان امير مؤمنان عليه السلام و زيارت شهيدان همراه مولايمان حسين عليه السلام . آنان را در اين روز ، با همان زيارتى كه براى روز عاشورا آورديم ، زيارت مى كنى . و اگر كسى خواست ، با ديگر زيارت هاى نقل شده از برگزيدگان الهى ، زيارت كند .
زيارت جابر بن عبد اللّه انصارى
۳. زيارت جابر بن عبد اللّه انصارى
مصباح الزائر عن عطا :كُنتُ مَعَ جابِرِ بنِ عَبدِ اللّهِ يَومَ العِشرينَ مِن صَفَرٍ ، فَلَمّا وَصَلنَا الغاضِرِيَّةَ [۱۶] اغتَسَلَ في شَريعَتِها ولَبِسَ قَميصا كانَ مَعَهُ طاهِرا ، ثُمَّ قالَ لي : أمَعَكَ شَيءٌ مِنَ الطّيبِ [۱۷] يا عَطا ؟ قُلتُ : مَعي سُعدٌ [۱۸] ، فَجَعَلَ مِنهُ عَلى رَأسِهِ وسائِرِ جَسَدِهِ ، ثُمَّ مَشى حافِيا حَتّى وَقَفَ عِندَ رَأسِ الحُسَينِ عليه السلام ، وكَبَّرَ ثَلاثا ثُمَّ خَرَّ مَغشِيّا عَلَيهِ ، فَلَمّا أفاقَ سَمِعتُهُ يَقولُ :
مصباح الزائرـ به نقل از عطا ـ: روز بيستم ماه صفر ، با جابر بن عبد اللّه بودم . هنگامى كه به غاضريّه [ در نزديكى كربلا [۱۹] ]رسيديم ، در نهر آن ، غسل كرد و لباس پاكى را كه همراه داشت ، به تن كرد و سپس به من گفت : اى عطا ! آيا چيز خوش بو كننده اى با تو هست ؟ [۲۰]
گفتم : آرى . من سُعْد (گونه اى عطر) به همراه دارم . جابر ، از آن بر سر و بقيّه بدنش زد و سپس ، پابرهنه رفت تا اين كه نزد سرِ امام حسين عليه السلام ايستاد و سه بار تكبير گفت و سپس ، مدهوش به زمين افتاد . چون به هوش آمد ، شنيدم كه مى گويد :
السَّلامُ عَلَيكُم يا آلَ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكُم يا صَفوَةَ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكُم يا خِيَرَةَ اللّهِ مِن خَلقِهِ ، السَّلامُ عَلَيكُم يا سادَةَ السّاداتِ ، السَّلامُ عَلَيكُم يا لُيوثَ الغاباتِ ، السَّلامُ عَلَيكُم يا سَفينَةَ النَّجاةِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا أبا عَبدِ اللّهِ ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَكاتُهُ .
سلام بر شما ، اى خاندان خدا ! سلام بر شما ، اى برگزيدگان خدا ! سلام بر شما ، اى گُزيدگان خدا از خلقش ! سلام بر شما ، اى سَرور سَروران ! سلام بر شما ، اى شيران بيشه ها ! سلام بر شما ، اى كشتى نجات ! سلام و رحمت و بركات خدا بر تو ، اى ابا عبد اللّه !
السَّلامُ عَلَيكَ يا وارِثَ عِلمِ الأَنبِياءِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا وارِثَ آدَمَ صَفوَةِ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا وارِثَ نوحٍ نَبِيِّ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا وارِثَ إبراهيمَ خَليلِ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا وارِثَ إسماعيلَ ذَبيحِ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا وارِثَ موسى كَليمِ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا وارِثَ عيسى روحِ اللّهِ .
سلام بر تو ، اى وارث علم پيامبران ! سلام بر تو ، اى وارث آدم ، برگزيده خدا ! سلام بر تو ، اى وارث نوح ، پيامبر خدا ! سلام بر تو ، اى وارث ابراهيم ، خليل خدا ! سلام بر تو ، اى وارث اسماعيل ، ذبيح خدا ! سلام بر تو ، اى وارث موسى ، هم سخنِ خدا ! سلام بر تو ، اى وارث عيسى ، روح خدا !
السَّلامُ عَلَيكَ يَابنَ مُحَمَّدٍ المُصطَفى ، السَّلامُ عَلَيكَ يَابنَ عَلِيٍّ المُرتَضى ، السَّلامُ عَلَيكَ يَابنَ فاطِمَةَ الزَّهراءِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا شَهيدُ يَابنَ الشَّهيدِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا قَتيلَ بنَ القَتيلِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا وَلِيَّ اللّهِ وَابنَ وَلِيِّهِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا حُجَّةَ اللّهِ وَابنَ حُجَّتِهِ عَلى خَلقِهِ . أشهَدُ أنَّكَ قَد أقَمتَ الصَّلاةَ وآتَيتَ الزَّكاةَ ، وأمَرتَ بِالمَعروفِ ونَهَيتَ عَنِ المُنكَرِ ، وبَرَرتَ والِدَيكَ ، وجاهَدتَ عَدُوَّكَ .
سلام بر تو ، اى فرزند محمّد مصطفى ! سلام بر تو ، اى فرزند علىّ مرتضى ! سلام بر تو ، اى فرزند فاطمه زهرا ! سلام بر تو ، اى شهيد ، فرزند شهيد ! سلام بر تو ، اى كُشته شده ، فرزند كُشته شده ! سلام بر تو ، اى ولىّ خدا و فرزند ولىّ او ! سلام بر تو ، اى حجّت خدا و فرزند حجّت او بر خلقش ! گواهى مى دهم كه تو ، نماز خواندى و زكات دادى و امر به معروف و نهى از منكر كردى و به پدر و مادرت ، نيكى كردى و با دشمنت ، جهاد كردى .
أشهَدُ أنَّكَ تَسمَعُ الكَلامَ وتَرُدُّ الجَوابَ ، وأنَّكَ حَبيبُ اللّهِ وخَليلُهُ ونَجيبُهُ وصَفِيُّهُ وَابنُ صَفِيِّهِ ، زُرتُكَ مُشتاقا فَكُن لي شَفيعا إلَى اللّهِ ، يا سَيِّدي أستَشفِعُ إلَى اللّهِ بِجَدِّكَ سَيِّدِ النَّبِيّينَ ، وبِأَبيكَ سَيِّدِ الوَصِيّينَ ، وبِاُمِّكَ سَيِّدَةِ نِساءِ العالَمينَ ، لَعَنَ اللّهُ قاتِليكَ وظالِميكَ وشانِئيكَ ومُبغِضيكَ مِنَ الأَوَّلينَ وَالآخِرينَ .
گواهى مى دهم كه سخن را مى شنوى و پاسخ مى دهى ، و تو ، حبيب خدا و خليل او و نجيب او و برگزيده او و فرزند برگزيده اويى . تو را با شوق ، زيارت كردم . پس نزد خدا ، شفيعم باش . اى سرَور من ! به جدّت سَرور پيامبران ، نزد خداوند شفيع مى جويم و نيز به پدرت ، سَرور وصيّان ، و به مادرت ، سَرور زنان جهانيان . خداوند ، قاتلان تو ، ستمكاران بر تو ، دشمنان تو و كينه توزان بر تو را از نخستين تا آخرين آنان ، لعنت كند !
ثُمَّ انحَنى عَلَى القَبرِ ومَرَّغَ خَدَّيهِ عَلَيهِ ، وصَلّى أربَعَ رَكَعاتٍ ، ثُمَّ جاءَ إلى قَبرِ عَلِيِّ بنِ الحُسَينِ عليهماالسلام فَقالَ :
سپس ، بر روى قبر ، خم شد و گونه هايش را بر آن ساييد و چهار ركعت ، نماز خواند . سپس به نزد قبر على اكبر عليه السلام آمد و گفت :
السَّلامُ عَلَيكَ يا مَولايَ وَابنَ مَولايَ ! لَعَنَ اللّهُ قاتِلَكَ ، لَعَنَ اللّهُ ظالِمَكَ ، أتَقَرَّبُ إلَى اللّهِ بِمَحَبَّتِكُم ، وأبرَأُ إلَى اللّهِ مِن عَدُوِّكُم .
سلام بر تو ، اى مولاى من و فرزند مولاى من ! خداوند ، قاتلت را لعنت كند ! خداوند ، ستمكار بر تو را لعنت كند ! با محبّت شما ، به خدا تقرّب مى جويم و از دشمنتان ، به خداوند ، بيزارى مى جويم .
ثُمَّ قَبَّلَهُ وصَلّى رَكعَتَينِ ، وَالتَفَتَ إلى قُبورِ الشُّهَداءِ فَقالَ :
آن گاه ، آن را بوسيد و دو ركعت نماز خواند و به قبور شهيدان ، رو كرد و گفت :
السَّلامُ عَلَى الأَرواحِ المُنيخَةِ بِقَبرِ أبي عَبدِ اللّهِ ، السَّلامُ عَلَيكُم يا شيعَةَ اللّهِ وشيعَةَ رَسولِهِ وشَيعَةَ أميرِ المُؤمِنينَ وَالحَسَنِ وَالحُسَينِ ، السَّلامُ عَلَيكُم يا طاهِرونَ ، السَّلامُ عَلَيكُم يا مَهدِيّونَ ، السَّلامُ عَلَيكُم يا أبرارُ ، السَّلامُ عَلَيكُم وعَلى مَلائِكَةِ اللّهِ الحافّينَ بِقُبورِكُم ، جَمَعَنِيَ اللّهُ وإيّاكُم في مُستَقَرِّ رَحمَتِهِ تَحتَ عَرشِهِ .
سلام بر روح هاى بنشسته بر كنار قبر ابا عبد اللّه ! سلام بر شما ، اى پيروان خدا و پيروان پيامبرش و پيروان امير مؤمنان و حسن و حسين ! سلام بر شما ، اى پاكان ! سلام بر شما ، اى هدايت شدگان ! سلام بر شما ، اى نيكوكاران ! سلام بر شما و فرشتگانِ گِرداگرد قبرهايتان ! خداوند ، من و شما را در جايگاه رحمتش در زير عرش خود ، گِرد هم آورد .
ثُمَّ جاءَ إلى قَبرِ العَبّاسِ بنِ أميرِ المُؤمِنينَ عليهماالسلام ، فَوَقَفَ عَلَيهِ وقالَ :
سپس به نزد قبر عبّاس فرزند امير مؤمنان عليه السلام آمد و بر سر قبر ايستاد و گفت :
السَّلامُ عَلَيكَ يا أبَا القاسِمِ ، السَّلامُ عَلَيكَ يا عَبّاسَ بنَ عَلِيٍّ ، السَّلامُ عَلَيكَ يَابنَ أميرِ المُؤمِنينَ ، أشهَدُ لَقَد بالَغتَ فِي النَّصيحَةِ وأدَّيتَ الأَمانَةَ ، وجاهَدتَ عَدُوَّكَ وعَدُوَّ أخيكَ ، فَصَلَواتُ اللّهِ عَلى روحِكَ الطَّيِّبَةِ ، وجَزاكَ اللّهُ مِن أخٍ خَيرا .
سلام بر تو ، اى ابو القاسم ! سلام بر تو ، اى عبّاس بن على ! سلام بر تو ، اى فرزند امير مؤمنان ! گواهى مى دهم كه تو در خيرخواهى ، كوشيدى و امانت را پرداختى و با دشمنت و دشمن برادرت ، جهاد كردى . درودهاى خدا ، بر روح پاكت باد و خدا از جانب برادرت ، به تو جزاى خير دهد .
ثُمَّ صَلّى رَكعَتَينِ ، ودَعا إلَى اللّهِ ومَضى . [۲۱]
سپس ، دو ركعت نماز خواند و به درگاه خدا ، دعا كرد و روانه شد .
۴. بشارة المصطفى عن عطيّة العوفي :
خَرَجتُ مَعَ جابِرِ بنِ عَبدِ اللّهِ الأَنصارِيِّ زائِرَينِ قَبرَ الحُسَينِ بنِ عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ عليه السلام ، فَلَمّا وَرَدنا كَربَلاءَ دَنا جابِرٌ مِن شاطِئِ الفُراتِ فَاغتَسَلَ ، ثُمَّ اتَّزَرَ بِإِزارٍ وَارتَدى بِآخَرَ ، ثُمَّ فَتَحَ صُرَّةً فيها سُعدٌ فَنَثَرَها عَلى بَدَنِهِ ، ثُمَّ لَم يَخطُ خُطوَةً إلّا ذَكَرَ اللّهَ تَعالى ، حَتّى إذا دَنا مِنَ القَبرِ قالَ : ألمِسنيهِ فَأَلمَستُهُ ، فَخَرَّ عَلَى القَبرِ مَغشِيّا عَلَيهِ ، فَرَشَشتُ عَلَيهِ شَيئا مِنَ الماءِ ، فَلَمّا أفاقَ قالَ : يا حُسَينُ ـ ثَلاثا ـ ثُمَّ قالَ : حَبيبٌ لا يُجيبُ حَبيبَهُ .
بشارة المصطفىـ به نقل از عطيّه عوفى ـ: با جابر بن عبد اللّه انصارى ، به قصد زيارت قبر حسين بن على بن ابى طالب عليه السلام بيرون آمدم . هنگام ورود به كربلا ، جابر در رود فرات ، غسل كرد و لُنگى را به خود بست و لُنگى را نيز بر دوش انداخت و سپس ، كيسه اى را كه در آن عطر بود ، گشود و بر بدنش افشاند و گامى ننهاد ، جز آن كه خداى متعال را ياد كرد تا نزديك قبر رسيد و گفت : [ دست ] مرا بگير ! گرفتم و او مدهوش ، روى قبر افتاد . چند قطره اى آب بر او پاشيدم . چون به هوش آمد ، سه بار گفت : اى حسين !
ثُمَّ قالَ : وأنّى لَكَ بِالجَوابِ وقَد شُحِّطَت أوداجُكَ عَلى أثباجِكَ [۲۲] ، وفُرِّقَ بَينَ بَدَنِكَ ورَأسِكَ ، فَأَشهَدُ أنَّكَ ابنُ خاتَمِ النَّبِيّينَ ، وَابنُ سَيِّدِ المُؤمِنينَ ، وَابنُ حَليفِ التَّقوى ؛ وسَليلُ الهُدى ، وخامِسُ أصحابِ الكِساءِ ، وَابنُ سَيِّدِ النُّقَباءِ [۲۳] ، وَابنُ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ النِّساءِ ، وما لَكَ لا تَكونُ هكَذا وقَد غَذَّتكَ كَفُّ سَيِّدِ المُرسَلينَ ، ورُبّيتَ في حِجرِ المُتَّقينَ ، ورَضَعتَ مِن ثَديِ الإِيمانِ ، وفُطِمتَ بِالإِسلامِ [۲۴] ، فَطِبتَ حَيّا وطِبتَ مَيِّتا ، غَيرَ أنَّ قُلوبَ المُؤمِنينَ غَيرُ طَيِّبَةٍ لِفِراقِكَ ، ولا شاكَّةٍ فِي الخِيَرَةِ لَكَ ، فَعَلَيكَ سَلامُ اللّهِ ورِضوانُهُ ، وأشهَدُ أنَّكَ مَضَيتَ عَلى ما مَضى عَلَيهِ أخوكَ يَحيَى بنُ زَكَرِيّا .
سپس گفت : دوست ، پاسخ دوستش را نمى دهد ؟! آن گاه گفت : و چگونه پاسخ دهى ، در حالى كه خون رگ هاى گلويت ، تا پايين گردنت رسيده است و سرت را از بدنت جدا كرده اند ؟ گواهى مى دهم كه تو ، فرزند خاتم پيامبران و فرزند سَرور مؤمنان و فرزند همدوش پرهيزگارى هستى . تو ، از تبار هدايت و پنجمينِ اصحاب كسا و فرزند سَرور نقيبان و فرزند فاطمه ، سَرور زنان هستى ؛ و چرا چنين نباشى كه سَرور فرستادگان ، تو را تغذيه كرده است و در دامان پرهيزگاران ، پرورش يافته اى و از سينه ايمان ، شير خورده اى و با اسلام ، از شير ، باز گرفته شده اى . پاكْ زيستى و پاكْ در گذشتى ، جز آن كه دل هاى مؤمنان ، از فراقت ، خوش نيست ، هر چند در خيرِ خواسته شده براى تو ، ترديدى نيست . سلام و خُشنودى خدا بر تو باد ! گواهى مى دهم كه تو ، بر همان روانه شدى كه برادرت يحيى بن زكريّا ، روانه شد .
ثُمَّ جالَ بِبَصرِهِ حَولَ القَبرِ ، وقالَ :
سپس ، نگاهى به گِرداگرد قبر انداخت و گفت :
السَّلامُ عَلَيكُم أيَّتُهَا الأَرواحُ الَّتي حَلَّت بِفِناءِ الحُسَينِ وأناخَتِ بِرَحلِهِ ، وأشهَدُ أنَّكُم أقَمتُمُ الصَّلاةَ وآتَيتُمُ الزَّكاةَ ، وأمَرتُم بِالمَعروفِ ونَهَيتُم عَنِ المُنكَرِ، وجاهَدتُمُ المُلحِدينَ ، وعَبَدتُمُ اللّهَ حَتّى أتاكُمُ اليَقينُ ، وَالَّذي بَعَثَ مُحَمَّدا بِالحَقِّ نَبِيّا لَقَد شارَكناكُم فيما دَخَلتُم فيهِ .
سلام بر شما روح هايى كه به گِرد حسين ، فرود آمده ايد و در كنار او نشسته ايد ! گواهى مى دهم كه شما ، نماز خوانديد و زكات داديد و امر به معروف و نهى از منكر كرديد ، با مُلحدان جنگيديد و خدا را پرستيديد تا اَجَلتان در رسيد . سوگند به آن كه محمّد را به حق به پيامبرى بر انگيخت ، ما با شما در آنچه به آن در آمده ايد ، شريكيم .
قالَ عَطِيَّةُ : فَقُلتُ لَهُ : يا جابِرُ ، كَيفَ ولَم نَهبِط وادِيا ولَم نَعلُ جَبَلاً ولَم نَضرِب بِسَيفٍ ، وَالقَومُ قَد فُرِّقَ بَينَ رُؤوسِهِم وأبدانِهِم ، واُوتِمَت أولادُهُم واُرمِلَت أزواجُهُم؟
فَقالَ : يا عَطِيَّةُ ، سَمِعتُ حَبيبي رَسول اللّهِ صلى الله عليه و آله يَقولُ : مَن أحَبَّ قَوما حُشِرَ مَعَهُم ، ومَن أحَبَّ عَمَلَ قَومٍ اُشرِكَ في عَمَلِهِم ، وَالَّذي بَعَثَ مُحَمَّدا بِالحَقِّ نَبِيّا ، إنَّ نِيَّتي ونِيَّةَ أصحابي عَلى ما مَضى عَلَيهِ الحُسَينُ عليه السلام وأصحابُهُ ، خُذني نَحوَ أبياتِ كوفانَ .
عطيّه مى گويد : به او گفتم : اى جابر ! چگونه شريك هستيم ، در حالى كه نه به دشتى در آمديم ، نه از كوهى بالا رفتيم و نه شمشيرى زديم ، حال آن كه اينان ، سرشان از پيكرشان جدا شده و فرزندانشان يتيم گشته و همسرانشان بيوه شده اند ؟
گفت : اى عطيّه ! شنيدم كه حبيبم پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد : «هر كس ، گروهى را دوست بدارد ، با آنان محشور مى شود و هر كس ، كردار گروهى را دوست بدارد ، در كردارشان شريك است» . سوگند به خدايى كه محمّد را به حق به پيامبرى بر انگيخت ، نيّت من و همراهانم ، بر همان است كه حسين عليه السلام و همراهانشان رفته اند ! مرا به سوى خانه هاى كوفه ببر .
فَلَمّا صِرنا في بَعضِ الطَّريقِ قالَ : يا عَطِيَّةُ هَل اُوصيكَ؟ ـ وما أظُنُّ أنَّني بَعدَ هذِهِ السَّفرَةِ مُلاقيكَ ـ أحبِب مُحِبَّ آلِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله ما أحَبَّهُم ، وأبغِض مُبغِضَ آلِ مُحَمَّدٍ ما أبغَضَهُم وإن كانَ صَوّاما قَوّاما ، وَارفُق بِمُحِبِّ مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ؛ فَإِنَّهُ إن تَزِلَّ لَهُ قَدَمٌ بِكَثرَةِ ذُنوبِهِ ثَبَتَت لَهُ اُخرى بِمَحَبَّتِهِم ؛ فَإِنَّ مُحِبَّهُم يَعودُ إلَى الجَنَّةِ ، ومُبغِضَهُم يَعودُ إلَى النّارِ . [۲۵]
[ عطيه مى گويد : ] هنگامى كه بخشى از راه را آمديم ، جابر گفت : اى عطيّه ! به تو سفارشى بكنم كه گمان ندارم ديگر ، پس از اين سفر ، تو را ببينم ؟ دوستدار خاندان محمّد را دوست بدار ، هر اندازه كه ايشان را دوست دارد ، و دشمن خاندان محمّد را دشمن بدار ، تا زمانى كه آنها را دشمن دارد ، هر چند كه روزه دار و شب زنده دار باشد . با دوستدار محمّد و خاندان محمّد ، همراه باش كه اگر به خاطر گناه فراوانش ، يك پايش بلغزد ، پاى ديگرش به خاطر محبّت به آنان ، استوار مى مانَد . دوستدار ايشان ، به بهشتْ باز مى گردد و دشمن ايشان ، به آتش .
[۱] دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث جلد دوازدهم، ص ۹۰
[۲] المزار للمفيد : ص ۵۳ ح ۱ ، مصباح المتهجّد : ص ۷۸۸ ، مصباح الزائر : ص ۲۸۶ ، الإقبال : ج ۳ ص ۱۰۰ ، مصباح الزائر : ص ۲۸۶ ، تهذيب الأحكام : ج ۶ ص ۵۲ ح ۱۲۲ وفيه «الخمسين» بدل «إحدى والخمسين» ، بحار الأنوار : ج ۸۵ ص ۷۵ ح ۷ و ج ۹۸ ص ۳۴۸ ح ۱ و ج ۱۰۱ ص ۳۲۹ ح ۱ .
[۳] حباه كذا بكذا : أي أعطاه . والحباء العطيّة (النهاية : ج ۱ ص ۳۲۵ «حبا») .
[۴] الذَّادَةُ : جمع ذائد وهو الحامي الدافع (النهاية : ج ۲ ص ۱۷۲ «ذود») .
[۵] الوَكْسُ : النقص (الصحاح : ج ۳ ص ۹۸۹ «وكس») .
[۶] التَّغَطرُسُ : الكِبْرُ (النهاية : ج۳ ص۳۷۲ «غطرس») .
[۷] وزاد في مصباح الزائر والإقبال وبحار الأنوار هنا : «وأسخطك» .
[۸] زاد في الإقبال ومصباح الزائر هنا : «أنا يا مولاي عبداللّه وزائرك ، جئتك مشتاقا فكن لي شفيعا إلى اللّه ، يا سيّدي ، أستشفع إلى اللّه بجدّك سيّد النبيّين ، وبأبيك سيّد الوصيّين ، وباُمّك سيّدة نساء العالمين» .
[۹] در الإقبال و مصباح الزائر ، در اين جا اين افزوده آمده است: «اى مولاى من! بنده خدا و زائر تو هستم . با شوق آمده ام .پس شفيع من به درگاه خدا باش . اى سَرور من ! به جدّت ، سَرور پيامبران ، و پدرت ، سَرور وصيّان و مادرت، سَرور زنان جهانيان، نزد خدا شفاعت مى جويم» .
[۱۰] ادْلَهَمَّ الظلام : كثُف واسودّ (القاموس المحيط : ج ۴ ص ۱۱۳ «ادلهمّ») هذا وفي بحار الأنوار : «مِن مُدلَهِمّاتِ ثيابها» ، وهو الأنسب للسياق .
[۱۱] تهذيب الأحكام : ج ۶ ص ۱۱۳ ح ۲۰۱ ، مصباح المتهجّد : ص ۷۸۸ ، المزار الكبير : ص ۵۱۴ ح ۱۰ ، مصباح الزائر : ص ۲۸۸ ، الإقبال : ج ۳ ص ۱۰۱ ، بحار الأنوار : ج ۱۰۱ ص ۳۳۱ ح ۲ .
[۱۲] في مصباح الزائر : «دعاك» بدل «دعوته» .
[۱۳] الزمر : ۴۶ .
[۱۴] الشعراء : ۲۲۷ .
[۱۵] الإقبال : ج ۳ ص ۱۰۳ ، مصباح الزائر : ص ۲۹۰ ، بحار الأنوار : ج ۱۰۱ ص ۳۳۲ ذيل ح ۲ .
[۱۶] الغاضريّة : قرية من نواحي الكوفة قريبة من كربلاء (معجم البلدان : ج ۴ ص ۱۸۳) وراجع : الخريطة رقم ۴ في آخر مجلّد ۵ .
[۱۷] قال العلّامة المجلسي قدس سره : هذا الخبر يدلّ على أنّ جابرا رضى الله عنهكان يستحسن الطيب لزيارته عليه السلام ، وقد مرّ في بعض الأخبار المنع عنه ، ولا يبعد أن يحمل أخبار المنع على ما إذا كان المقصود منه التلذّذ لا حرمة الروضة المقدّسة وإكرامها وتطييبها (بحار الأنوار : ج ۱۰۱ ص ۳۳۰) .
[۱۸] السُّعْدُ : من الطيب (الصحاح : ج ۲ ص ۴۸۸ «سعد») .
[۱۹] ر . ك : نقشه شماره ۴ در پايان جلد ۵ .
[۲۰] علّامه مجلسى گفته است: اين روايت ، بر آن دلالت دارد كه جابر ، عطر زدن براى زيارت امام عليه السلام را نيكو مى شمرده است ، در حالى كه در برخى اخبار ، منع آن گذشت ، و دور نيست كه اخبار منع را بر جايى حمل كنيم كه مقصود، لذّت جويى است ، نه حرمت نهادن به روضه مقدّس امام عليه السلام و بزرگداشت و خوش بو كردن آن.
[۲۱] مصباح الزائر : ص ۲۸۶ ، بحار الأنوار : ج ۱۰۱ ص ۳۲۹ ح ۱ .
[۲۲] قال العلّامة المجلسي قدس سره : قوله عليه السلام : «وقد شحطت» بكسر الحاء على بناء المجرّد من الشحط وهو الاضطراب في الدم ، أو على بناء المجهول من باب التفعيل يقال : شحّطه تشحيطا ضرّجه بالدم فتشحّط تضرّج به واضطرب فيه ، وعلى التقديرين تعديته بعلى لتضمين معنى الصبّ ، والأظهر شخبت بالخاء المعجمة المفتوحة والباء الموحّدة كما في بعض النسخ . والشخب السيلان ، وقد ورد مثله في الحديث كثيرا كقوله صلى الله عليه و آله : «إنّ المقتول يجيء يوم القيامة وأوداجه تشخب دما» . والأوداج هي ما أحاط بالعنق من العروق الّتي يقطعها الذابح ، وقيل : الودجان عرقان غليظان عن جانبي ثغرة النحر . والثبج : الوسط وما بين الكاهل إلى الظهر ، والجمع باعتبار الأجزاء (بحار الأنوار : ج ۱۰۱ ص ۱۹۷) .
[۲۳] النُّقَبَاءُ : جمع نقيب؛ وهو كالعريف على القوم المقدّم عليهم ، الذي يتعرّف أخبارهم (النهاية : ج ۵ ص ۱۰۱ «نقب») .
[۲۴] قال العلّامة المجلسي قدس سره : قوله عليه السلام : «وفطمت بالإسلام» كناية عن سبق الإسلام واستقراره فيه بأن كان عند الفطام مغذّى بالإيمان والإسلام (بحار الأنوار : ج ۱۰۱ ص ۱۹۷) .
[۲۵] بشارة المصطفى : ص ۷۴ ، بحار الأنوار : ج ۱۰۱ ص ۱۹۵ ح ۳۱ .
مضامین زیارت اربعین
متن زيارت اربعين را حضرت صادق علیه السلام به صفوان بن مهران آموخته است و فرموده كه اين زيارتنامه را هنگامي كه آفتاب روز اربعين برآمد و روز بلند شد، بخواند. اين توصيه، اهميّت اين زيارت مأثور را ميرساند.
در حديث معروف امام حسن عسكري(ع) «زيارت اربعين»، يكي از پنج علامت مؤمن شمرده شده است؛ چه بر سر تربت و مزار سيدالشهدا خوانده شود و چه از راه دور؛ بنابر آنچه به دست ما رسيده است. مهم، توجه به مفاهيم مطرح شده در اين زيارت است. پيش از پرداختن به مضامين بلند اين زيارت شريف، لازم است اشارهاي به سند آن كنيم.
متن زيارت اربعين را حضرت صادق(ع) به صفوان بن مهران (معروف به صفوان جمّال) آموخته است و فرموده كه اين زيارتنامه را هنگامي كه آفتاب روز اربعين برآمد و روز بلند شد، بخواند. اين توصيه، اهميّت اين زيارت مأثور را ميرساند.
حديث را سيد بن طاووس با سند خويش از صفوان روايت ميكند. متن زيارت، در «اقبال الاعمال» سيد بن طاووس، «المزار الكبير» محمد بن جعفر مشهدي، «المصباح» كفعمي و «مصباح المتهجد» شيخ طوسي آمده است. علامه مجلسي هم در جلد ۹۸ بحارالانوار، به نقل از تهذيب شيخ طوسي آن را نقل كرده است. گرچه در بعضي كلمات، تفاوتهاي جزئي ميان نقلها ديده ميشود، ولي كليت آن ثابت و يكسان و معتبر ميباشد.
بنابراين شايسته است كه در متن و محتواي «زيارت اربعين»، دقت و تدبّر شود، تا زائران و محبان سيدالشهدا از معارف ناب و مفاهيم بلند آن مستفيض شوند. محورهاي عمده اين زيارتنامه را ميتوان چنين برشمرد:
۱. ترسيم سيماي امام حسين(ع)
زيارت اربعين، همچون بسياري از زيارتنامه هاي ديگر با «سلام» آغاز ميشود كه نشانه تولاّي شيعي نسبت به اولياي دين است و مخاطب اين سلام، با اوصاف و القابي ياد ميشود كه هر كدام، بُعدي از ابعاد شخصيت سيدالشهدا را نشان ميدهد. از آن حضرت، با عناويني همچون وليّ خدا، حبيب خدا، خليل خدا، برگزيده خدا، شهيد مظلوم، گرفتار رنجها و مصيبتها و كشته اشكها ياد ميشود: «... السلام علي اسير الكُرُبات و قتيل العَبَرات...».
پس از بيان اين اوصاف و مقامات، زائر در پيشگاه خدا شهادت ميدهد كه آن امام شهيد، وليّ خدا و فرزند وليّ خدا و صفيّ پروردگار و فرزند صفيّ خداست، تا اين گواهي، عمق ايمان و باور زائر را نشان دهد و اين اعتقادات را در جان او بنشاند.
۲. ويژگيهاي امام حسين(ع)
در فراز بعد، به برخي از اوصاف ويژه و كرامتها و ارجمنديهاي آن امام شهيد اشاره شده است. از جمله اينكه:
آن حضرت، به كرامت الهي در سايه شهادت، نائل آمده است؛
آن حضرت، از سعادت ويژهاي كه عنايت الهي است برخوردار است؛
طينت و سرشت او و ولادتش، پاك و پاكيزه و دور از هر آلودگي است؛
او يكي از سروران و يكي از رهبران و يكي از مدافعان حق و دين است؛
او، ميراثدار خط انبيا و حجّت الهي بر همه بندگان خداست.
۳. فلسفه قيام عاشورا
درباره نهضت عاشورا تحليل هاي گوناگوني ارائه ميشود و اهداف مختلفي براي آن قيام خونين بيان شده است. آنچه در اين زيارتنامه مطرح است، «هدف هدايت و نجات و بيداري امّت» است. آن حضرت در دعوت مردم به راه خدا و سنّت پيامبر(ص) و احكام قرآن چنان عمل كرد كه راه عذر و بهانه را بر همه بست و اتمام حجّت نمود: «فَاَعْذَرَ فىِ الدُّعآءِ، وَمَنَحَ النُّصْحَ».
گاهي بيداري جامعه و شكستن جوّ خفقان و مبارزه با بدعتها و انحرافها، «خون» ميطلبد. امام، خون قلب خويش را در راه خدا نثار كرد: «وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فيك»، با اين هدف كه مردم را از جهالت و گمراهي درآورد و فضاي حيرت و سرگشتگي را بشكند و تكليف بندگان خدا را روشن كند: «لِيسْتَنْقِذَ عِبادَك مِنَ الْجَهالَةِ وَحَيرَةِ الضَّلالَةِ». درباره عبرتهاي عاشورا و جهل و بي بصيرتي مردم بسيار سخن ميتوان گفت. وضع جامعه به گونه اي شده بود كه تنها خون مطهّر فرزند رسول خدا(ص) ميتوانست انقلابي ايجاد كند و زلزله اي در اركانِ حكومت اموي كه بر پايه جهل مردم استوار بود، بيافكند.
۴. شناخت چهره مخالفان
چه كساني، با چه ويژگي هايي و با چه اهدافي به جنگ با امام حسين(ع) آمدند و دست به آن جنايت عظيم زدند؟ هدفشان چه بود كه جز با كشتن ثارالله به آن نميرسيدند؟ در فراز بعدي، ويژگي هاي گروههاي ائتلافي بر ضدّ وليّ خدا را ـ كه در حقيقت بروز بغض و كينه هاي ديرينشان از صدر اسلام بود ـ ترسيم ميكند:
ـ فريب خوردگان دنيا: «غَرَّتْهُ الدُّنْيا»؛
ـ فروختن آخرت به بهاي ناچيز دنيا: «وَشَرى آخِرَتَهُ»؛
ـ هواپرستي: «وَتَرَدّى فى هَواهُ»؛
ـ به خشم آوردن خدا و پيامبر و امام؛
ـ پيروي از منافقان و تفرقهافكنان و گنهكاران.
۵. جهاد تا شهادت
جهاد در راه خدا، همراه با صبر بر اداي تكليف و اخلاص در مبارزه و ادامه جهاد تا مرز شهادت و حتّي پس از شهادت، يعني اسارتِ آزاديبخش آل الله، تضمين كننده حيات و بقاي دين و خنثي كننده توطئه امويان ضد اسلام بود: «فَجاهَدَهُمْ فيك صابِراً مُحْتَسِباً، حَتّى سُفِك فى طاعَتِك دَمُهُ، وَاسْتُبيحَ حَريمُهُ».
احياي دين و مبارزه با بدعت هاي ضد اسلامي، قرباني و فدايي ميخواهد. آنكه گام در اين راه مينهد، هم بايد اهل جهاد باشد، هم صبر و مقاومت، هم اخلاص، هم آمادگي براي فدا كردن خون و تحمّل هتك حرمتها نسبت به خودش و خانوادهاش. امام، عزيز خدا و رسول خدا۹ بود، امّا در صحرايي سوزان به محاصره آن نامردان گرفتار شد. تشنگي خود و فرزندان و يارانش، عريان كردن پيكر پاكش، بريدن سرش، بر نيزه كردن سر مطهرش، آتش زدن خيمهها، اسب تاختن بر جسد مطهّرش، غارت خيام، به اسيري گرفتن اهل بيت(ع) و... همه در راه خدا بود و آن حضرت، با گفتن «الهي رضيً بقضائك» خود را براي همه اين مصائب آماده ساخته بود.
۶. لعن و تبرّي از دشمنان
در بسياري از زيارتنامهها، در كنار سلام به عنوان موالات و همسويي، «لعن» دشمنان هم ديده ميشود كه نشانه تبرّي از ظالمان و دشمنان اهلبيت(ع) است. هم لعن زائر بر قاتلان و كافران و هم درخواست لعن الهي بر آنان كه نمونه اش در اين زيارت وارد شده است: «اَللّهُمَّ فَالْعَنْهُمْ لَعْناً وَبيلاً».
درخواست لعنت و عذاب خدا بر جنايتكاران عاشورا، روح معادات و تبرّي را ميرساند و زائر را در خطّ دشمني با دشمنان خدا و پيامبر(ص)، ثابت قدمتر ميسازد.
۷. پيوند امام با خطّ رسالت
وقتي در زيارت امام حسين(ع)، پيامبر و اميرمؤمنان و خاندان نبوت و عصمت(ع) را ميخوانيم، تأكيدي بر ارتباط آن شهيد با اين خاندان رفيع و نوراني است. در زيارت ديگر نيز چنين است كه بر امام حسين(ع) به عنوان فرزند پيامبر، فرزند فاطمه(س)، فرزند امير مؤمنان(ع)، وارث انبيا:، امين خدا، فرزند امين خدا، فرزند وصيّ خدا، فرزند وصيّ پيامبر سلام ميدهيم تا اين پيوند را آشكار و علني سازيم و اين نكته، خنثي كننده توطئه دشمنان است كه ميكوشند شهداي كربلا را جدا از دودمان نبوت و آل الله معرّفي كنند.
۸. حيات سعادتمندانه
از سخنان امام حسين(ع) است كه فرمود: «موتٌ في عزٍّ خيراًً من حياةٍ في ذلّ»؛ مرگ عزتمندانه بهتر از زندگي ذليلانه است.
در فراز ديگري از زيارت، از آن امام شهيد به عنوان كسي ياد ميشود كه زندگياش سعادتمندانه «عِشتَ سَعيدا» و مرگش ستوده و خدا پسند «مَضيْتَ حميداً» و شهادتش مظلومانه «مظلوماً شهيداً» بود.
خداوند هم وعده نصرت و عزت و حيات ابدي به كشتگان راه خدا و مجاهدان راه حق و هم وعده نابودي مستكبران و كيفر ظالمان را داده است؛ چه به سرعت و چه در زماني طولاني؛ چه در دنيا و چه در آخرت. اين است كه زائر، بر حتمي بودن وعده هاي الهي در اين موارد تأكيد ميكند: «وَاَشْهَدُ اَنَّ اللهَ مُنْجِزٌ ما وَعَدَك، وَمُهْلِك مَنْ خَذَلَك».
۹. بيزاري از همفكران اهل ظلم
در فرهنگ ديني، هم جنايتكاران و ظالمان مطرود و ملعونند و هم كساني كه هرچند در ظاهر ساكت بوده اند و با جنايتكاران همكاري نداشته اند، ولي در دل و باطن به كار آنان راضي بوده اند، شريك جرم اند. اين حقيقت، در زيارت هاي متعددي (از جمله زيارت عاشورا) آمده است. در اينجا هم لعنت خدا بر كساني است كه امام را كشتند و به او ظلم كردند و بر جماعتي است كه اين واقعه را شنيدند، ولي به آن راضي و خشنود بودند. ساكتان در برابر فتنه و رضايت دهندگان قبلي به عمل دشمنان خدا و رسول(ص)، با آنان همسو و هم سرنوشت شمرده ميشوند: «وَلَعَنَ اللهُ اُمَّةً سَمِعَتْ بِذلِك فَرَضِيتْ بِهِ».
از اين رو، شيعه زائر، موضع خود را شفاف و روشن بيان ميكند و خود را در خطّ اولياي خدا و در مقابل دشمنان خدا و اهلبيت اعلام ميدارد و خدا را هم بر اين موالات و معادات، گواه ميگيرد: «اَللّهُمَّ اِنّى اُشْهِدُك اَنّى وَلِىٌّ لِمَنْ والاهُ، وَعَدُوٌّ لِمَنْ عاداهُ».
و سرانجام اين پيروي از خاندان عصمت و ولايت پذيري از آنان، آمادگي براي بذل جان خود و پدر و مادر و عزيزانش در راه آنان است: «بِاَبى اَنْتَ وَاُمّى يا بْنَ رَسُولِ اللهِ».
۱۰. باز هم تأكيد بر دودمان پاك
«اَشْهَدُ اَنَّك كنْتَ نُوراً فىِالْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ»
اين فراز، گواهي بر دودمان پاك پيامبر(ص)، طهارت و شرافت نسبت اهلبيت، دوري از آلودگي هاي اعتقادي و اخلاقيِ دوران جاهليّت است. آيه تطهير در قرآن (احزاب/۳۳) بر طهارت كامل و عصمت اهلبيت پيامبر(ص) گواهي ميدهد. بحث از نياكان پاك و موحّد ائمّه اطهار و تبارشناسي توحيدي اين خاندان، نكته ديگري است كه در اين زيارت بر آن تأكيد شده است.
۱۱. جايگاه والاي امامت و ائمّه(ع)
نقشي كه امامان شيعه، از جمله سيدالشهدا(ع) در جامعه اسلامي داشته اند، نقش هدايت، رعايت، اعانت و حفاظت از آيين و اهل ايمان بوده است. اين خاندان، هم تكيه گاه مسلمانان، هم ستونِ اسلام و هم پناهگاه شيعه بودند. امام در اين فقره از زيارت، يكي از دعائم دين، اركان مسلمين و معقِل مؤمنين به شمار آمده و با اوصافي چون: بَرّ، تقيّ، رضيّ، زكيّ، هادي و مهدي معرفي شده است، كه همه امامان چنين بوده اند؛ افزون بر اينكه امام حسين(ع) پدر بقيه امامان بعدي است. اين از ويژگي هاي آن حضرت در روايات بيان شده كه ائمه، از نسل اويند. اين ويژگيها، به خصوص حجّت بودنشان «والحجّة علي اهل الدّنيا» جايگاه رفيع آنان را در منظومه فكري و عملي و اجتماعي و سياسي امت پيامبر(ص) نشان ميدهد و تبعيت از اين نشانه هاي هدايت را ضامن درستي راه و رسيدن به مقصد ميداند.
۱۲. ايمان، تسليم، تبعيّت
اين سه عنصر، عوامل اصلي هدايت و سعادت در خطّ ائمه(ع) است. ما شيعيان، به امامت آنان ايمان داريم «مؤمن بكم» و رجعت آنان در آخرالزّمان را باور كرده ايم «وَبِاِيابِكمْ مُوقِنٌ» و با همه آيينها و سنت هاي ديني آن را ابراز ميكنيم و تسليم و محض و تبعيت كامل نسبت به آنان داريم؛ چه در مرحله قبلي، چه در مرحله عملي: «وَقَلْبى لِقَلْبِكمْ سِلْمٌ، وَاَمْرى لِأَمْرِكمْ مُتَّبِعٌ». اين ايمان و تسليم و تبعيّت، عنصر ديگري را ميطلبد به نام «نصرت». همانگونه كه ياران امام حسين(ع) در كربلا به او ايمان داشتند و تسليم فرمان و تابع حركت امام بودند و با همه توان از آن حضرت دفاع كردند تا به فيض شهادت رسيدند، زائر حسيني در اربعين هم، همين مراتب و مراحل را ابراز ميدارد و همه توان و امكانات خويش را در راه ائمه: قرار ميدهد، تا خداوند اذن دهد و دولت كريمه اهل بيت، با رهبري حضرت وليّ عصر (عج) شكل گيرد: «وَنُصْرَتى لَكمْ مُعَدَّةٌ، حَتّى ياْذَنَ اللهُ لَكمْ».
اينكه امروز ياري ما به اين خاندان چگونه ميتواند باشد، جاي تأمل و سخن بسيار دارد. كدام عمل، در راستاي مواضع ائمّه به شمار ميآيد؟ امكانات قابل عرضه ما براي «نصرت» چيست؟ زيرا فقط با شعار «گوش به فرمان توييم» مشكلي حلّ نميشود.
۱۳. اعلام مَواضع
در زيارت جامعه كبيره، زيارت عاشورا و زيارت هاي ديگر، از جمله در همين زيارت اربعين، اين تعبير ديده ميشود: «فَمَعَكمْ مَعَكمْ لامَعَ عَدُوِّكمْ»؛ اين يعني داشتن موضع، اعلام موضع، پايداري بر سر موضع، همسو نشدن با دشمنان و حمايت از خطّ ائمّه(ع).
اين «معيّت» و همراهي با أئمّه چگونه است؟ اگر امامان در عصر ما حضور داشتند، در جناح بندي هاي سياسي در كدام جهت بودند؟ در مسائل بين المللي چه موضعي داشتند؟ با استكبار جهاني و صهيونيسم بين الملل و گروههاي تكفيري و حكومت هاي مزدور بيگانه و حاكمان وابسته به استكبار چه برخوردي داشتند و نسبت به مسائلي همچون فلسطين چه موضعي ميگرفتند؟ شناخت ما از ائمّه، موضع آنان را به ما نشان ميدهد.
خطّ ائمّه، امروز هم جلوهها و نمادهايي دارد؛ همچنان كه خطّ دشمنانشان نيز، در اشكال گوناگون ظهور و بروز دارد. اين فراز زيارت، باز هم تأكيدي بر تولّي و تبرّي است.
۱۴. درود پاياني
پايان بخش زيارت، اين فراز است: «صَلَواتُ اللهِ عَلَيكمْ، وَعلى اَرْواحِكمْ وَاَجْسادِكمْ، وَشاهِدِكمْ وَغآئِبِكمْ، وَظاهِرِكمْ وَباطِنِكمْ، آمينَ رَبَالْعالَمينَ».
در اين فراز، اوّلاً در احترام و بزرگداشت آنان، «صلوات خدا» را بر آنان خواستار شده ايم، كه برتر از درودهاي ما بندگان است. ثانياً درودهاي الهي را نسبت به همه آنان و همه جوانب حياتشان خواستار شده ايم؛ چه بر روح و جانشان، چه بر پيكرهاي مطهرشان، چه بر آنان كه هستند يا نيستند، چه ظاهر و چه باطن، كه شامل امامان معصوم شهيد(ع) نيز ميشود كه آمده اند و رفته اند، هم بر امام عصر كه هم «ظاهر» است (هرچند از ديد ما غايب است) و هم «شاهد» است. (هرچند ما او را نميبينيم).
نتيجه گيري
زيارت اربعين، نوعي «تجديد ميثاق» با امام حسين(ع) و اهلبيت و امامان معصوم(ع) است. ابراز وفاداري نسبت به آنان و راه و مرامشان، ابراز عداوت و برائت نسبت به قاتلان و دشمنان آنان، تولّي و تبرّي، اعلام آمادگي براي جانفشاني در راه مقدّس آنان، بيان مواضع و همبستگي با خطّ نوراني اهلبيت پيامبر، تبعيّت و تسليم و نصرت، شناخت چهره هاي حق و باطل و رهبران «نور» و «نار» و مسئله جهاد و شهادت و خطّ ايثارگري در راه مكتب و عقيده، كه دستاورد شناخت فلسفه عاشورا و قيام حسيني است.
اين سرفصلها در زيارت اربعين بازگويي ميشود و زائر حسيني اين باورها را از دل بر زبان جاري ميكند، تا زمينه رسوخ قلبي و نمود اجتماعي آن فراهم آيد.
توفيق الهي نصيبمان باد تا در اربعين حسيني، آن امام شهيد را با اين زيارتنامه زيبا و پرمعنا كه آموزه حضرت صادق(ع) به شيعه است، در كنار حرم باصفايش زيارت و عرض ادب كنيم؛ آمين.
جواد محدثي
جایگاه زیارت اربعین در متون حدیثی و فقهی
جایگاه زیارت اربعین در متون حدیثی و فقهی
ویژه نامه اربعین، فصلنامه فرهنگ زیارت
نوشته امین شیرازی
اربعین یک نگاه تاریخی صرف نیست؛ بلکه نگاهی معرفت شناسانه است.
ما نمی خواهیم به صورت صرفا تاریخی به موضوع اربعین بپردازیم؛ بلکه با نگاهی معرفت شناسانه و با مراجعه به «زیارت اربعین» که سفارش اکید امام معصوم و حجّت خداست و با دقت در مضامین بلند آن که از امام صادق (ع) نقل شده، به آن می پردازیم.
به این اعتبار، شیعه هویتّ خود را نیز باید در اربعین جست وجو کند.
بحث اربعین ابعاد مختلفی دارد. یک بعد آن، اصل زیارت سیدالشهدا (ع) در این روز است .بعُد دیگر، مفاد زیارت اربعین است؛ چه آن زیارتی که از امام صادق (ع) نقل شده و چه زیارت منقول از جابر و مخصوصاً زیارتی که از زبان امام (ع) است، ابعاد بسیار عمیقی را در قالب زیارت فرموده است.
اهلبیت عصمت و طهارت علیهم السلام بر یادآوری مصائب حضرت سیدالشهدا (ع) به مناسبتهای گوناگون تأکید داشتند. بخشي از خطبه های حضرت زینب کبری و حضرت امام زین العابدین علیه السلام در کوفه و شام بیان مظلومیت سیدالشهدا (ع) و در حقیقت، روضه خوانی است. بعد که اهلبیت به مدینه بازگشتند، در آنجا هم مجلس عزای سیدالشهدا پیوسته ادامه داشت؛ به گونه اي که امام زین العابدین (ع) عزاداران را اطعام ميکرد۱ و این سنت در نزد شیعیان از ایشان به یادگار ماند. این مجلس عزا چندین سال به طور پیوسته ادامه داشت و یک سال آن، به صورت شبانه روزي بود و بنا بر نقلي دیگر تا سه سال بعد از واقعه عاشورا این مجلس عزا در مدینه برگزار ميشد.۲
پس از ایشان، امام باقر (ع) وصیتّ کردند که تا ده سال در منا روضه بخوانند.۳
در دوره امام صادق (ع) فضا بازتر شد و حتي سرودن شعر و مراثي نیز تشویق مي شد و شعر نقش مهمی در ماندگاری واقعه کربلا و تحریک عواطف دارد. لذا حضرت افرادی مانند ابوعماره منشد،۴ جعفر بن عفان۵ و ابوهارون مکفوف۶ را تشویق میکند که برای حضرت اباعبدالله الحسین (ع) شعر بسرایند.
در زمان امام رضا (ع) هم میبینیم که شاعراني مانند مثل دعبل خزاعی (ع) برای سرودن اشعار عاشورایي مورد توجه حضرت قرار گرفتند. همچنین استمرار اقامه مجالس عزا در خانه ها و بیان فضیلت شعر گفتن در رثای ابی عبدالله (ع) و رفتن به زیارت آن حضرت در هر شرایط و در مناسبت های گوناگون و ترغیب به زیارت اربعین از ویژگي هاي این دوران است.
عنوان «زیارت اربعین» به زمان امام صادق (ع) بازمي گردد و عجیب این است که با وجود بیم و ترس از حکومت جائر، مردم از امام سؤال می کردند که با وجود ترس از خبرچینان و عوامل حکومت، آیا به زیارت حضرت سیدالشهدا برویم؟ و حضرت می فرمودند که بروید.۸ این در حالي است که فقهای شیعه در مسئله حج، یکي از شرایط استطاعت را «تخلیه سرب »بیان فرمودهاند؛ یعنی باید امنیت باشد و اگر امنیت نباشد، استطاعت محقق نیست؛ اما در مورد زیارت سیدالشهدا (ع) حتي با نبود امنیت نیز مردم را ترغیب به زیارت مي کردند .
از این گذشته، به مناسبت های مختلف نیز ترغیب به زیارت آن حضرت شده است. در جلد ۴۱ وسائل الشیعه، در آخر کتاب حج، مناسبت های زیارتی سیدالشهدا (ع) ذکر شده است۹ که در این بخش، تنها به مناسبت ها و ابواب آن در وسائل اشاره مي کنیم:
استحباب تکرار زیارة الحسین (ع)؛
استحباب زیارة النساء؛
کراهة ترک زیارت الحسین (ع)؛
استحباب المشی إلی زیارة الحسین (ع)؛
باب استحباب الاستنابة فی زیارت الحسین (ع).
یا در مناسبت ها و حالات گوناگون:
استحباب زیارت الحسین (ع) ولو رکب البحر؛۱۰ )یعني حتي اگر ناگزیر از پیمودن دریا با کشتي باشید، باز زیارت سیدالشهدا (ع) مستحب است(. یا در مناسبت ها و زمانه ای خاص۱۱ مانند: استحباب زیارت الحسین )ع) لیلة عرفة؛ فی اول رجب؛ فی النصف من شعبان؛ لیلة النصف من شعبان بکربلاء؛ استحباب زیارت الحسین (ع) لیلة القدر؛ لیلة الفطر؛ لیلة عاشورا؛ یوم الاربعین؛ استحباب زیارت الحسین (ع) کل لیلة جمعة.
اما در خصوص روز اربعین در جلد ۴۱ وسائلالشیعه۱۲ این باب را مییابیم: «باب تأکّد استحباب زیارت الحسین (ع) یوم الأربعین من مقتله و هو یوم العشرین من صفر». تأکّد استحباب را که در این جا مطرح است، با آوردن روایاتي بیان مي کند. روایت اول از امام حسن عسکری (ع) است که فرمود:
« علامات المؤمن خمس، صلاة الخمسین، و زیارت الاربعین، والتختّم فی الیمین، و تعفیر الجبین، و الجهر ببسم الله الرحمن الرحیم»؛۱۳
نشانه های انسان مؤمن پنج تاست: پنجاه رکعت نماز روزانه )نمازهای واجب و نافله)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، پیشانی بر خاک نهادن و بسم الله الرحمن الرحیم را بلند گفتن.
این روایت گرچه مرسل است، ولي بنابر تسامح در ادله سنن و احادیث مَن بلغ در بحث مستحبات، مرسل بودن خبر، ضرری نمیرساند و مشکلی ایجاد نمیکند.
سپس روایت صفوان جمال را از امام صادق (ع) نقل و کیفیت زیارت اربعین را بیان میکند۱۴ و بعد مطلبی است که از «مصباح المتهجد» نقل می کند.۱۵ فتوای صاحب وسائل در تیتر ابواب کتابش معلوم میشود و از اول تا آخر وسائل این گونه است. در ای نجا فتوایش این طور است:
«باب تأکّد استحباب زیارت الحسین (ع) یوم الاربعین.»
این فضیلت زیارت اربعین از قدیم در کتاب های روایی مطرح بوده و همه جا در اهمیت و فضیلت زیارت اربعین امام حسین (ع) به همین روایت امام حسن عسکري (ع) که اصل آن در مزار شیخ مفید۱۶ و دو کتاب شیخ طوسي )یعني تهذیب الاحکام۱ (ع) و مصباح المتهجد۱۸) است، تمسک کرده اند.
شیخ مفید در کتاب مزار، عنوان «فضل زیارت الاربعین» دارد که این را بعد از «فضل زیارت امام حسین (ع) در روز عاشورا» قرار داده است و به همین حدیث امام حسن عسکری (ع) تمسک ميکند.۱۹ شیخ طوسی نیز در کتاب «تهذیب الاحکام» به همین روایت تمسک می کند و در ضمن فضایل زیارت امام حسین (ع) همین روایت را م یآورد.۲۰
همچنین شیخ طوسي در «مصباح المتهجد» میفرماید: «و یستحب زیارته فیه و هی زيارة الاربعین »بعد هم همین روایت امام حسن عسکری (ع) را بیان م یکند۲۱ و سپس روایتي از امام صادق (ع) در کیفیت زیارت دارد که در وسائل به آن اشاره میکند و همه خبر و زیارت را نمیآورد و فقط یک جمل هاش را ميآورد:« السلام علی ولیّ الله و حبیبه...»۲۲ اما در مصباح المتهجد کامل آمده است. در آنجا دارد که در روز اربعین و در وقت بلند شدن روز بگو:
«الَسَّلامُ عَلی وَلیِِّ اللهِ وَحَبیبِهِ، الَسَّلامُ عَلی خَلیلِ اللهِ وَنجَیبِهِ، الَسَّلامُ عَلی صَفِیِّ اللهِ وَابْنِ صَفِیهِ، الَسَّلامُ عَلیَ الحُْسَینِ المَْظْلُومِ الشَّهیدِ، الَسَّلامُ علی اسَیرِ الکْرُباتِ، وَقَتیلِ العَْبَراتِ، الَلّهُمَّ انیّ اشَْهَدُ انَهَُّ وَلیِک وَابْنُ وَلیِک، وَصَفِیک وَابْنُ صَفِیک، الفْآئزُِ بکرامَتِک، اکَرَمْتَهُ باِلشَّهادَةِ، وَحَبَوْتَهُ باِلسَّعادَةِ، وَاجَْتَبَیتَهُ بطِیبِ الوِْلادَةِ، وَجَعَلْتَهُ سَیدا مِنَ السَّادَةِ وَ قآئدِا مِنَ القْادَةِ، وَذآئدِا مِنْ الذْادَةِ، وَاعَْطَیتَهُ مَواریثَ الْأَنْبِیآءِ، وَجَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلی خَلْقِک مِن الأَْوْصِیآءِ، فَاَعْذَرًَ فیِ الدُّعآءِ، وَمَنَحًَ النُّصْحَ، وَبذََلَ مُهْجَتَهُ فیک ،لیِسْتَنْقِذَ عِبادَک مِنَ الجَْهالةَِ وَحَیرَةِ الضَّلالةِ، وَقَدْ تَوازَرَ عَلَیهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیا، وَباعَ حَظَّهُ بالْأَرْذَلِ الأَْدْنی، وَشَری آخِرَتَهُ باِلثَّمَنِ الْأَوْکسِ، وَتَغَطَْرَسَ وَتَرَدّی فی هَواهُ، وَاسَْخَطَک وَاسَْخَطَ نبَِیک، وَاطَاعَ مِنْ عِبادِک اهَْلَ الشِّقاقِ وَالنِّفاقِ، وَحَمَلَةَ الْأَوْزارِ المُْسْتَوْجِبینَ النَّارَ، فَجاهَدَهُمْ فیک صابرا مُحْتَسِباً، حَتّی سُفِک فی طاعَتِک دَمُهُ، وَاسْتُبیحَ حَریمُهُ، الَلّهُمَّ فَالعَْنْهُمْ لعَْناً وَبیلاً، وَعَذِّبْهُمْ عَذاباً الَیماًً،
الَسَّلامُ عَلَیک یا بْنَ رَسُولِ اللهِ، الَسَّلامُ عَلَیک یا بْنَ سَیدِ الْأَوْصِیآءِ اشَْهَدُ انَکَّ امَینُ اللهِ وَابْنُ امَینِهِ، عِشْتَ سَعیدا، وَمَضَ یتَ حَمیدا وَمُتَّ فَقیدا مَظْلُوماً شَهیداً، وَاشَْهَدُ انََّ اللهَ مُنْجِزٌ ما وَعَدَک، وَمُهْلِک مَنْ خَذَلکَ وَمُعَذِّبًٌ مَنْ قَتَلَک، وَاًشَْهَدُ انَکَّ وًَفَیتَ بعَِهْدِ اللِهِ، وَجاهَدْتَ فی سَبیلِهِ حَتّی اتَیک الیْقینُِ، فَلَعَنَ اللهُ مَنْ قَتَلَک، وَلعََنَ اللهُ مَنْ ظَلَمَک، وَلعََنَ اللهُ امَُّةً سَمعَتْ بذلکِ فَرَضِیتْ بهِ،
الَلّهُمَّ انیّ اشُْهدُک انَیّ وَلیٌِّ لمَِنْ والاهُ، وَعَدُوٌّ لمَِنْ عاداهُ، باَِبی انَْتَ وَامُّی یا بْنَ رَسُولِ اللهِ، اشَْهَدُ انَکَّ کنْتَ نوُرا فیِ الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَالْأَرْحامِ المُْطَهَّرَةِ، لمَْ تُنَجِّسْک الجْاهِلِیةُ باَِنْجاسِها، وَلمَْ تُلْبِسْک المُْدْلهَِمَّاتًُ مِنْ ثِیابِها ،وَاشَْهَدُ انَکَّ مِنْ دَعآئمِِ الدّینِ وَارَْکانِ المُْسْلِمینَ، وَمَعْقِلِ المُْؤْمِنینَ، وَاشَْهَدُ انَکَّ الْأِمامُ البَْرُّ التَّقِیُّ، الرَّضِیُّ الزَّکیُّ الهْادِی المَْهْدِیُّ، وَاشَْهدُ انََّ الْأَئمَِّةَ مِنْ وُلدِْک کلِمَةُ التَّقْو ی، وَاعَْلامُ الهُْدی، وَالعُْرْوَةُ الوُْثْقی، وَالحُْجَّةُ علی اهَْلِ الدُّنْیا، وَاشَْهَدَُ انَیّ بکِمْ مُؤْمِنٌ، وَباِِیابکِمْ مُوقِنٌ، بشَِرایعِ دینی وَخَواتیمِ عَمَلی، وَقَلْبی لقَِلْبِکمْ سِلْمٌ، وَامَْری لِأَمْرِکمْ مُتَّبِعٌ، وَنصُْرَتی لکَمْ مُعَدَّةٌ، حَتّی یاْذَنَ اللهُ لکَمْ، فَمَعَکمْ مَعَکمْ لامَعَ عَدُوِّکمْ، صَلَواتُ اللهِ عَلَیکمْ، وَعلی ارَْواحِ کمْ وَاجَْسادِکمْ، وَشاهِدِکمْ وَغآئبِِکمْ، وَظاهِرِکمْ وَباطِنِکمْ، آمینَ رَبَ العْالمَین».۲۳
این زیارت مخصوص سیدالشهداء (ع) در روز اربعین و معروف به «زیارت اربعین» است .
سید ابن طاووس نیز در «اقبال الاعمال» فضلیت زیارت امام حسین (ع) در روز بیستم ماه صفر را بیان کرده و به همان حدیث معروف امام حسن عسکری (ع) تمسک می کند.۲۴ علامه حلی نیز در «منتهی المطلب» مینویسد:
«و تستحب زیارته یوم الاربعین من مقتله و هو العشرون من صفر» بعد هم همین روایت علامات المؤمن خمس را بیان می کند.۲۵
شهید اول در کتاب مزار می گوید:« و منها زیارة الاربعین و یوم هو العشرون من صفر»۲۶ و کفعمی در دو کتابش «البلد الامین» و «المصباح» خود همین مطلب را آورده است. در «البلد الامین» مینویسد:« یستحب بالعشرین منه زیارة الحسین (ع) و هی زیارة الاربعین»۲ (ع) و در مصباح نیز همین مطلب را آورده است.۲۸
علامه محمدتقی مجلسی (مجلسي اول) در« روضة المتقین» در فضل زیارت سیدالشهدا (ع) در روز اربعین به همین حدیث امام حسن عسکری (ع) تمسک میکند.۲۹ محمدباقر مجلسي صاحب بحارالانوار نیز در دو کتاب «بحارالانوار» و «ملاذ الاخیار» نیز چنین آورده است. در بحارالانوار زیارت اربعین را مطرح و تمسک به همین روایت امام عسکری (ع) دارد۳۰ و در ملاذ الاخیار (که شرح بر کتاب تهذیب الاحکام است) نیز چنین آورده است.۳۱
اینکه مقصود از زیارت اربعین، خصوص زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین است، به سبب شواهد متعددي از بیان علما از زمان شیخ مفید و شیخ طوسی تا زمان سید بن طاووس و بعد علامه حلی، شهید اول، کفعمی، شیخ حرّ عاملی، مجلسی اول و دوم است که ایشان همین معنا را از روایت فهمیده اند. و از این بالاتر، زیارت اربعین طبق فرمایش حضرت امام حسن عسکری (ع) از جمله علامت هاي مؤمن شمرده شده است.
بنابراین شاید بتوان گفت که پیش از شهادت سیدالشهدا (ع) اصلاً اربعین جلوه ای نداشته است. اربعین به معنای پاسداشت چهلمین روز حماسه کربلا و شهادت سیدالشهدا (ع) و یارانش مطرح شد و دشمنان هیچ گاه نتوانستند آن را از بین ببرند؛ به گونه ای که زیارت اربعین که ابتدا به چند ده نفر محدود مي شد، امروزه به حضور میلیوني زائران تبدیل شده است.
این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که حتیّ اگر جابر به کربلا نم یآمد، باز هم زیارت سیدالشهدا (ع) در روز اربعین مستحب بود؛ گرچه جابر هم یقینا در آن روز آمده است؛ چون مفاد زیارت جابر بسیار والاست و معارف عالی دارد و مضمًونی است که کاملا با عمق عقاید شیعه منطبق است و نشان از کمال معرفت جناب جابر بن عبدالله انصاری دارد و بعید نیست که جابر بن عبدالله، هم اصل زیارت را و هم توصیه به زیارت در روز اربعین را از ائمه گرفته باشد و از این رو سعی کرد تا خود را در اربعین به کربلا برساند.
پس زیارت اربعین و استحباب زیارت سید الشهدا (ع) در روز اربعین ثابت است و بلکه به تعبیر دقیق شیخ حرّ عاملی شدت استحباب زیارت آن حضرت در روز اربعین ثابت است.
پس در روز اربعین دو جنبه هست: یکی اصل استحباب زیارت سیدالشهدا (ع) در این روز که دستور ائمه هدی است، و جنبه دیگر این است که جناب جابر در این روز موفق شد با عطیه به کربلا آید و به زیارت آن حضرت بشتابد.
خلاصه سخن اینکه:
زیارت سیدالشهدا (ع) همیشه مستحب است، اما در اماکن خاص و اوقات خاص سفارش دوچندان به آن شده است و اهل بیت خواسته اند به بهانه های مخلتف نام و یاد آن حضرت زنده نگاه داشته شود. از این رو کاری کردند که در طول سال مردم به یاد سیدالشهدا (ع) باشند و با ایشان انس داشته باشند. حضور در آن مکان مقدس هم آثار و برکات ویژه اي دارد؛ به اندازه اي که امام هادی (ع) وقتی بیمار شدند، با این که خودشان امام و حجت خدا هستند، افرادی را به کربلا می فرستند تا برای شان دعا کنند.
سرانجام این که خود مکان و شرایط زمانی و مکانی یقیناً آثار خود را دارد و در اربعین ، این استحباب مضاعف است؛ چون با هدایت اهلبیت: به مرور به شعار شیعه تبدیل شده است.
پی نوشت ها:
۱ . برقی، المحاسن، ص ۰۲۴، محمد امین الامینی، الایام الشامية من عمر النهضة الحسينية، ص.۴۶ (ع)
۲ . قاضي نعمان مصري، دعائم الاسلام، ج ۱، ص (ع)۲۲.
۳ . محمد بن یعقوب کلیني، الکافي، ج۵، ص۱۱ (ع)؛ شیخ حرّ عاملي، وسائل الشيعة، ج (ع)۱، ص۵۲۱، ح۱.
۴ . ابنقولویه قمي، کامل الزیارات، ص۹۰۲، ح۸۹۲.
۵ . محمدباقر مجلسي، بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۲۸۲، ح.۱۶
۶ . کامل الزیارات، ص۸۰۲، ح (ع)۹۲ و ص۰۱۲، ح۱۰۳.
(ع) . اربلی، کشف الغمه، ج۳، ص۱۱۲؛ بحار الانوار، ج۵۴، ص.۲۵ (ع)
۸ . کامل الزیارات، ص۶۲۱ و.۱۲ (ع)
۹ . وسائل الشيعة، ج۴۱، ص۴۲۸ ۲۴۴.
۰۱ . همان، ج۴۱، ص۸۵۴.
۱۱ . همان، ص۹۵۴ ۹ (ع)۴.
۲۱ . همان، ص ۸ (ع)۴، باب ۶۵ کتاب الحج ابواب مزار و مایناسبه.
۳۱ . همان، ص ۸ (ع)۴، ح۳۴۶۹۱.
۴۱ . همان، ص ۸ (ع)۴، ح۴۴۶۹۱.
۵۱ . همان، ص ۸ (ع)۴، ح۵۴۶۹۱.
۶۱ . شیخ مفید، المزار، ص.۵۲
(ع)۱ . شیخ طوسي، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۲۵، ح۱۰۲.
۸۱ . شیخ طوسي، مصباح المتهجد، ج ۲، ص. (ع)۸۸
۹۱ . المزار، ص.۵۲
۰۲ . تهذیب الاحکام، ج ۶، ص۲۵، باب ۶۱ باب فضل زیارته.
۱۲ . مصباح المتهجد، ج ۲، ص. (ع)۸۸
۲۲ . وسائل الشيعة، ج ۴۱، ص ۸ (ع)۴، ح۵۴۶۹۱.
۳۲ . مصباح المتهجد، ج ۲، ص. (ع)۸۸
۴۲ . سید ابن طاووس، اقبال الاعمال، ج ۳، ص.۱۰۰
۵۲ . علامه حليّ، منتهی المطلب، جلد ۳۱، ص.۲۹۵
۶۲ . المزار، ص.۱۸ (ع)
(ع)۲ . تقي الدین ابراهیم کفعمي، البلد الامین، ص۴ (ع)۲.
۸۲ . تقي الدین ابراهیم کفعمي، المصباح، ص.۴۸۲
۹۲ . محمدتقي مجلسي ،روضة المتقین، ج ۵، ص.۳۸۹
۰۳ . بحار الانوار، ج ۸۹، ص ۹۲۳، باب.۲۵
۱۳ . محمدباقر مجلسي، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، ج ۹، ص۵۲۱.